مالیات عملکرد، طبق ماده 93 قانون مالیات های مستقیم، مالیاتی است که بر درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی (صاحبان مشاغل) و اشخاص حقوقی (شرکت ها و مؤسسات) در یک سال مالی اعمال می شود. این مالیات، که به صورت خوداظهاری و از طریق تسلیم اظهارنامه مالیاتی محاسبه می شود، سود خالص یا زیان فعالیت اقتصادی مودی را منعکس می کند.
این مقاله از موسسه مالیاتی رایان ، با هدف ارائه تحلیلی عمیق و حرفه ای از مالیات عملکرد و نکات ضروری برای تنظیم اظهارنامه مالیاتی 1404، برای خبرگان مالیاتی نگارش شده است. در این راستا، به مبانی قانونی، تغییرات اخیر، الزامات تنظیم اظهارنامه، و راهکارهای بهینه سازی مالیاتی پرداخته خواهد شد.
مالیات عملکرد که در چارچوب قانون مالیات های مستقیم (ق.م.م) تعریف شده است، به عنوان یکی از ارکان اصلی نظام مالیاتی ایران، نقشی محوری در ارزیابی و شفاف سازی درآمدهای مشمول مالیات اشخاص حقیقی و حقوقی ایفا می کند. با توجه به اصلاحات قانونی و بخشنامه های جدید سازمان امور مالیاتی در سال 1404، تنظیم اظهارنامه مالیاتی عملکرد نیازمند دانش تخصصی و دقت مضاعف است.
برخلاف مالیات های غیرمستقیم مانند مالیات بر ارزش افزوده، مالیات عملکرد مستقیماً بر درآمد مشمول مالیات تمرکز دارد و از این رو، شفافیت در ارائه اسناد مالی، رعایت استانداردهای حسابداری، و انطباق با الزامات قانونی در آن اهمیتی حیاتی دارد.
در سال 1404، با توجه به بخشنامه شماره 200/1404/41 مورخ 22/04/1404، مهلت تسلیم اظهارنامه مالیاتی عملکرد سال 1403 تا 31 شهریور 1404 تمدید شده است، که فرصتی استثنایی برای مودیان جهت بازبینی دقیق اسناد و بهره مندی از تسهیلات قانونی فراهم می کند.
مالیات عملکرد در مواد متعددی از قانون مالیات های مستقیم، به ویژه مواد 93، 94، 95، 100، 110 و 131، تشریح شده است. این مواد، چارچوب های زیر را برای محاسبه و تسلیم مالیات عملکرد تعیین می کنند:
در سال 1404، قانون بودجه تغییراتی در سقف معافیت های مالیاتی و ضرایب مالیاتی ایجاد کرده است. به عنوان مثال، سقف معافیت مالیاتی درآمد سالانه اشخاص حقیقی به 288 میلیون تومان (24 میلیون تومان ماهانه) افزایش یافته است، که نشان دهنده رشد 100% نسبت به سال 1403 است.
چنانچه مودی برای اولین بار از سامانه استفاده می کند، باید فرآیند ثبت نام را انجام دهد. مراحل ثبت نام عبارت اند از:
2- پس از ورود به صفحه اصلی سامانه (my.tax.gov.ir)، مودی باید گزینه «ورود به سامانه اظهارنامه» را انتخاب کند. این گزینه معمولاً در بخش خدمات الکترونیکی برجسته شده است. در این مرحله:
3- پس از ورود به بخش اظهارنامه، مودی باید جداول اطلاعاتی و مالی را با دقت تکمیل کند. این جداول شامل بخش های زیر هستند:
نکته تخصصی: برای اشخاص حقوقی، ارائه صورت های مالی (ترازنامه، حساب سود و زیان، و جریان وجوه نقد) مطابق با استانداردهای حسابداری ایران الزامی است. استفاده از نرم افزارهای حسابداری مانند سپیدار سیستم می تواند این فرآیند را دقیق تر و سریع تر کند.
4- پس از تکمیل جداول، سامانه یک نسخه پیش نویس از اظهارنامه تولید می کند. این مرحله برای اطمینان از صحت اطلاعات حیاتی است:
نکته تخصصی: مغایرت در اطلاعات (مانند عدم تطابق درآمدها با گزارش های فصلی ماده 169 ق.م.م) می تواند منجر به رد دفاتر یا جریمه 30% مالیات متعلق (ماده 193) شود.
5- پس از تأیید پیش نویس، مودی می تواند اظهارنامه را به صورت الکترونیکی ارسال کند. پس از ارسال:
نکته تخصصی: توصیه می شود مودیان از اظهارنامه ارسالی یک نسخه چاپی یا PDF تهیه کنند تا در صورت بروز مشکلات سیستمی، مدرکی برای اثبات تسلیم داشته باشند.
6- پس از بررسی اظهارنامه توسط ممیز مالیاتی، برگ تشخیص مالیات صادر می شود. مودی می تواند:
نکته تخصصی: پرداخت به موقع مالیات (تا 31 شهریور 1404 یا مهلت های تمدیدشده) از اعمال جریمه 10% مالیات متعلق (ماده 192) جلوگیری می کند.
نظام مالیاتی ایران در سال 1404 تغییرات جدی ای را به خود دید :
همانطور که پیشتر گفتیم بر اساس بخشنامه شماره 200/1404/41، مهلت تسلیم اظهارنامه مالیاتی عملکرد 1403 تا 31 شهریور 1404 تمدید شده است. این تمدید شامل تمام اظهارنامه های موضوع مواد 80، 100، 110، 114، 116 و 126 ق.م.م می شود. این فرصت به مودیان اجازه می دهد تا با دقت بیشتری اسناد مالی خود را بازبینی کرده و از جرایم مالیاتی احتمالی اجتناب کنند.
طبق ماده 84 ق.م.م و قانون بودجه 1404، سقف معافیت مالیاتی درآمد سالانه اشخاص حقیقی به 288 میلیون تومان افزایش یافته است. این معافیت برای کاهش مالیات بر مشاغل کوچک و متوسط طراحی شده است. برای اشخاص حقوقی، معافیت های خاص (مانند فعالیت های فرهنگی و انتشاراتی طبق ماده 139) تا دو برابر سقف ماده 84 تعیین شده است.
ضرایب مالیاتی، که در روش علی الرأس برای محاسبه مالیات عملکرد مودیانی که دفاتر قانونی ارائه نمی دهند به کار می روند، در سال 1404 بازنگری شده اند. این ضرایب بر اساس نوع فعالیت (صنعتی، تجاری، خدماتی) متفاوت است و برای مودیان گروه اول (با درآمد سالانه بیش از 30 میلیارد تومان) اهمیت بیشتری دارد. عدم ارائه دفاتر قانونی می تواند منجر به جریمه 30% مالیات متعلق شود.
تبصره ماده 100 ق.م.م امکان محاسبه مالیات عملکرد مشاغل کوچک (با درآمد سالانه تا 67.2 میلیارد ریال در سال 1403) را از طریق توافق نامه مالیاتی فراهم کرده است. این تسهیلات، که از طریق فرم مربوطه در سامانه مایتکس تکمیل می شود، مودیان را از ارائه اظهارنامه کامل معاف می کند، مشروط بر اینکه اطلاعات مالی دقیق ارائه شود. این روش برای مشاغلی که دفاتر قانونی ندارند یا حجم فعالیت محدودی دارند، بسیار کاربردی است.
این موارد را بدقت مرور کنید :
دقت در ارائه اسناد مالی، از جمله فاکتورهای فروش، قراردادها، و اسناد هزینه، برای جلوگیری از رد دفاتر توسط ممیز مالیاتی حیاتی است. اسناد باید با استانداردهای حسابداری ایران (مانند استاندارد شماره 1) مطابقت داشته باشند و هرگونه مغایرت می تواند منجر به محاسبه مالیات به روش علی الرأس شود.
نرم افزارهای حسابداری حرفه ای امکان محاسبه دقیق درآمدها، هزینه ها، و استهلاک را فراهم می کنند. این ابزارها با تولید گزارش های مالی استاندارد، فرآیند تنظیم اظهارنامه را تسریع کرده و خطاهای انسانی را کاهش می دهند. برای مثال، محاسبه استهلاک دارایی ها (ماده 149 ق.م.م) باید با استفاده از جداول استهلاک مصوب انجام شود.
مودیان باید از تعویق تسلیم اظهارنامه تا روزهای پایانی مهلت (31 شهریور 1404) خودداری کنند، زیرا اختلالات احتمالی در سامانه مای تکس می تواند مشکلات جدی ایجاد کند. توصیه می شود فرآیند ثبت حداقل دو هفته پیش از مهلت آغاز شود.
معافیت های مالیاتی متعددی برای مالیات عملکرد در سال 1404 پیش بینی شده است، از جمله:
کتمان درآمد یا ارائه اطلاعات نادرست می تواند جرایم سنگینی به دنبال داشته باشد، از جمله جریمه 30% مالیات متعلق و محرومیت از معافیت های مالیاتی. استفاده از مشاوره مالیاتی حرفه ای، به ویژه برای مودیان گروه اول یا شرکت های با حجم فعالیت بالا، می تواند ریسک خطاها را به حداقل برساند.
در صورت بروز اختلاف با ممیز مالیاتی، مودیان می توانند از ظرفیت های ماده 238 (حل اختلاف اولیه) یا ماده 251 (هیأت حل اختلاف مالیاتی) استفاده کنند. ارائه دفاتر منظم و مستندات کامل در این مرحله می تواند از تشدید اختلافات جلوگیری کند.
مالیات عملکرد به دلیل پیچیدگی های قانونی و الزامات دقیق حسابداری، چالش هایی را برای مودیان ایجاد می کند که با راهکارهای تخصصی قابل مدیریت است.
یکی از چالش های اصلی مودیان، رد دفاتر به دلیل مغایرت یا نقص اسناد است. برای پیشگیری، مودیان باید:
هزینه های قابل قبول (ماده 147 ق.م.م) باید مستقیماً با فعالیت اقتصادی مرتبط باشند. هزینه های غیرمرتبط (مانند هزینه های شخصی) یا فاقد مدارک معتبر از سوی ممیز رد می شوند. استفاده از نرم افزارهای حسابداری و مشاوره با کارشناسان مالیاتی می تواند این مشکل را برطرف کند.
تغییرات سالانه در قوانین مالیاتی، مانند افزایش سقف معافیت ها یا به روزرسانی ضرایب اینتاکد، می تواند مودیان را غافلگیر کند. مطالعه بخشنامه های سازمان امور مالیاتی و شرکت در دوره های آموزشی تخصصی توصیه می شود.
برای کاهش بار مالیاتی و انطباق با قوانین، مودیان می توانند از راهکارهای زیر بهره ببرند:
در نهایت، مالیات عملکرد به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای نظام مالیاتی ایران، نیازمند دقت و تخصص در تنظیم اظهارنامه و انطباق با قوانین است. در سال 1404، با توجه به تمدید مهلت تسلیم اظهارنامه تا 31 شهریور، افزایش سقف معافیت ها، و به روزرسانی ضرایب مالیاتی، مودیان فرصت دارند تا با بازبینی دقیق اسناد و بهره مندی از تسهیلات قانونی، تعهدات مالیاتی خود را بهینه کنند. رعایت الزامات قانونی، استفاده از ابزارهای حسابداری پیشرفته، و اجتناب از کتمان درآمد، از مهم ترین عوامل موفقیت در این فرآیند هستند. برای خبرگان مالیاتی، توجه به جزئیات فنی و استراتژی های بهینه سازی می تواند تفاوت قابل توجهی در کاهش بار مالیاتی و پیشگیری از جرایم ایجاد کند.
