مالیات مشاغل و مالیات بر درآمد مشاغل از مهم ترین انواع مالیات در ایران هستند که هر فعال اقتصادی، از کسبه کوچک گرفته تا صاحبان حرفه های آزاد، باید با آن آشنا باشد. این دو اصطلاح در واقع به یک نوع مالیات اشاره دارند که بر اساس درآمد خالص حاصل از فعالیت های شغلی اشخاص حقیقی محاسبه می شود.
در این مقاله تخصصی از موسسه مالیاتی رایان، به بررسی دقیق این نوع مالیات، قوانین مرتبط، نحوه محاسبه گام به گام و راهکارهای بهینه سازی پرداخت مالیات می پردازیم تا اطلاعات کامل و کاربردی در اختیارتان قرار دهیم.
مالیات مشاغل یا همان مالیات بر درآمد مشاغل، بر اساس ماده 93 قانون مالیات های مستقیم تعریف شده؛ این مالیات به درآمد خالص اشخاص حقیقی که از طریق فعالیت های اقتصادی مانند تجارت، خدمات، تولید، کشاورزی (در صورت مشمولیت) یا حرفه های آزاد (مثل وکالت، پزشکی و غیره) به دست می آید، تعلق می گیرد.
برخلاف شرکت ها که مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی هستند، مالیات مشاغل صرفاً به افراد حقیقی اختصاص دارد.
به بیان ساده، اگر شما یک مغازه دار، آرایشگر، تعمیرکار، یا حتی یک فریلنسر باشید، بخشی از سود سالانه تان به عنوان مالیات به دولت پرداخت خواهد شد. این مالیات نقش مهمی در تأمین منابع مالی دولت و توسعه زیرساخت ها دارد، اما نحوه محاسبه و پرداخت آن برای بسیاری از مودیان پیچیده به نظر می رسد.
سازمان امور مالیاتی ایران، مشاغل را بر اساس نوع فعالیت و میزان درآمد به سه گروه تقسیم کرده است که این تقسیم بندی بر نحوه محاسبه و تسلیم اظهارنامه تأثیر می گذارد:
گروه اول: مشاغل با درآمد بیش از ۳۰۰ میلیارد ریال
بر اساس آخرین بخشنامه‌های سازمان امور مالیاتی، اشخاص حقیقی که بر مبنای اظهارنامه مالیاتی یا بررسی‌های قطعی، فروش دو سال گذشته آن‌ها تا پایان دی‌ماه از ۳۰۰ میلیارد ریال فراتر رفته باشد، در این گروه قرار می‌گیرند. این دسته‌بندی برای سال ۱۴۰۲ تنظیم شده است. با این حال، برخی مشاغل به طور پیش‌فرض و صرف‌نظر از میزان درآمدشان (حتی با درآمد صفر) در این گروه جای می‌گیرند.
این مشاغل شامل دارندگان کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی دارای مجوز بهره‌برداری از وزارتخانه‌ها یا مراجع مربوطه، بهره‌برداران معادن، مالکان هتل‌های سه ستاره به بالا، صرافی‌ها، واردکنندگان و صادرکنندگان، مالکان بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، کلینیک‌ها و درمانگاه‌های تخصصی، صاحبان فروشگاه‌های زنجیره‌ای با مجوز رسمی، مؤسسات حسابرسی، حسابداری، دفترداری، خدمات مالی، مشاوره‌ای، انفورماتیک و طراحی سیستم، و همچنین مؤسسات حمل‌ونقل زمینی، دریایی و هوایی (مسافری یا باری) می‌شوند.
گروه دوم: مشاغل با درآمد بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد ریال
صاحبان مشاغلی که درآمد اظهارشده آن‌ها در اظهارنامه مالیاتی دو سال گذشته بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد ریال باشد، در این گروه طبقه‌بندی می‌شوند.
گروه سوم: مشاغل با درآمد کمتر از ۱۰۰ میلیارد ریال
مشاغلی که در گروه‌های اول و دوم قرار نمی‌گیرند، به طور خودکار در گروه سوم جای می‌گیرند. فرآیند مالیاتی این دو گروه (دوم و سوم) به مراتب ساده‌تر از گروه اول است و به دلیل درآمد پایین‌تر، تکالیف مالیاتی کمتری نیز دارند.
این مشاغل می‌توانند با استفاده از تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم، بدون نیاز به ارائه اظهارنامه مالیاتی خاص، از طریق تکمیل فرم تبصره ۱۰۰ درآمد و سود خود را اعلام کرده و مالیات مربوطه را پرداخت کنند. در مقابل، گروه اول با فرآیند پیچیده‌تر و سخت‌گیرانه‌تری مواجه است که مشابه نظام مالیاتی شرکت‌ها بوده و تابع مقررات خاص خود است.
نکات مهم
۱. کسب‌وکارهایی که فعالیت خود را در سه سال اخیر آغاز کرده‌اند، به طور پیش‌فرض در گروه سوم قرار می‌گیرند.
۲. این دسته‌بندی برای فروش اشخاص حقیقی در حوزه بازرگانی اعمال می‌شود. در مورد مشاغل صرفاً خدماتی، سقف درآمدی نصف مقادیر ذکرشده است؛ یعنی درآمد ۰ تا ۵۰ میلیارد ریال در گروه سوم، ۵۰ تا ۱۵۰ میلیارد ریال در گروه دوم و بیش از ۱۵۰ میلیارد ریال در گروه اول قرار می‌گیرد.
این دسته بندی به شما کمک می کند تا بدانید در کدام گروه قرار دارید و چه تعهداتی در قبال سازمان مالیاتی دارید.
سازمان امور مالیاتی هر سال سقف معافیت‌های مالیاتی را بر اساس قانون بودجه اعلام می‌کند. برای سال ۱۴۰۴، معافیت ماده ۱۰۱ قانون مالیات‌های مستقیم ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال تعیین شده است. در صورتی که صاحبان مشاغل از سامانه مودیان و پایانه‌های فروشگاهی (مطابق ماده ۱ قانون پایانه‌های فروشگاهی مصوب ۲۱/۰۷/۱۳۹۸) استفاده کنند و صورت‌حساب‌های خود را با درج مشخصات کالا و هویت خریدار در این سامانه ثبت کنند، سقف معافیت به ۱,۴۴۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال افزایش می‌یابد. همچنین، معافیت ماده ۵۷ قانون مالیات‌های مستقیم برای سال ۱۴۰۴ به مبلغ ۷۵۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال تعیین شده است.
در نظر داشته باشید که مشاغل خانگی فعال در حوزه‌های فرهنگی ممکن است بر اساس نوع فعالیت و میزان درآمد، به طور کامل از مالیات معاف شوند. برای اطلاع دقیق از شرایط معافیت، مشورت با مشاوران مالیاتی یا مراجعه به سایت سازمان امور مالیاتی توصیه می‌شود.
محاسبه مالیات بر درآمد مشاغل بر اساس مواد ۹۴ و ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم انجام می‌شود و به دو روش اصلی صورت می‌گیرد:
مودیانی که اظهارنامه عملکرد ارسال می‌کنند، باید گزارشی جامع از درآمد، هزینه‌ها، سود و زیان، و سایر جزئیات مالی کسب‌وکار خود ارائه دهند. مراحل محاسبه به این ترتیب است:
جدول نرخ‌های مالیاتی ماده ۱۳۱ برای سال ۱۴۰۴:
| از مبلغ | تا مبلغ | نرخ مالیات |
|---|---|---|
| ۰ | ۱,۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | معاف از مالیات |
| ۱,۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۱,۶۸۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۱۰٪ |
| ۱,۶۸۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۲,۷۶۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۱۵٪ |
| ۲,۷۶۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۴,۰۸۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۲۰٪ |
| ۴,۰۸۰,۰۰۰,۰۰۰ | مازاد | ۳۰٪ |
برای حمایت از کسب‌وکارهای کوچک، سازمان امور مالیاتی امکانی را تحت تبصره ماده ۱۰۰ فراهم کرده است که برخی مشاغل از ارائه اظهارنامه و دفاتر قانونی معاف شوند. در این روش، مالیات به‌صورت مقطوع و بر اساس سوابق مالیاتی و استعلام از حساب‌های بانکی محاسبه می‌شود. این روش برای مشاغلی مناسب است که مجموع فروش کالا و خدمات آن‌ها در سال تا ۱,۴۴۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال (معادل ۱۰ برابر معافیت ماده ۸۴) باشد.
نکته : استفاده از این روش برای مشاغل خرد و خانگی بسیار ساده‌تر است، زیرا نیاز به ثبت دفاتر پیچیده ندارد و فرآیند را تسریع می‌کند.
نرخ‌های مالیاتی برای اشخاص حقیقی در سال ۱۴۰۴ به‌صورت پلکانی و بر اساس میزان درآمد تعیین شده است:
| سقف درآمد | نرخ مالیات | توضیحات |
|---|---|---|
| تا ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال | ۱۵٪ | درآمد اولیه تا ۲۰۰ میلیون تومان |
| ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تا ۴,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال | ۲۰٪ | درآمد بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان |
| بیش از ۴,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال | ۲۵٪ | مازاد درآمد بالای ۴۰۰ میلیون تومان |
این نرخ‌ها برای محاسبه مالیات بر درآمد مشاغل به‌کار می‌روند و با افزایش درآمد، نرخ مالیات نیز به‌صورت پلکانی افزایش می‌یابد.
برای محاسبه دقیق مالیات، از فرمول زیر استفاده می‌شود:
مثال کاربردی: فرض کنید درآمد خالص یک کسب‌وکار در سال ۱۴۰۴ برابر با ۳,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال باشد. پس از کسر معافیت ماده ۱۰۱ (۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال)، درآمد مشمول مالیات ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال خواهد بود. طبق جدول نرخ‌های ماده ۱۳۱:
اظهارنامه مالیاتی کارنامه عملکرد مالی مودیان است که باید تا پایان خرداد ۱۴۰۴ به‌صورت الکترونیکی به سازمان امور مالیاتی ارسال شود. بر اساس ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم، هر واحد شغلی باید اظهارنامه جداگانه‌ای تنظیم کند. عدم ارسال به‌موقع اظهارنامه منجر به جرائم سنگین می‌شود.
مشاغلی که از تبصره ماده ۱۰۰ استفاده می‌کنند، از تنظیم اظهارنامه معاف هستند و می‌توانند با تکمیل فرم ساده‌تر، مالیات مقطوع خود را پرداخت کنند.
نکات مهم هنگام ارسال اظهارنامه:
عدم رعایت قوانین مالیاتی می‌تواند منجر به جرائم زیر شود:
برای جلوگیری از این جرائم، توصیه می‌شود مودیان به‌موقع تکالیف مالیاتی خود را انجام دهند و از نرم‌افزارهای حسابداری یا مشاوران مالیاتی بهره ببرند.
امروزه، فرآیند ارسال اظهارنامه و پرداخت مالیات به‌صورت الکترونیکی انجام می‌شود. نرم‌افزارهای حسابداری می‌توانند به مودیان کمک کنند تا:
استفاده از این ابزارها به‌ویژه برای مشاغل کوچک و متوسط توصیه می‌شود تا فرآیند مالیاتی ساده‌تر و سریع‌تر انجام شود.
درک نحوه محاسبه مالیات به شما کمک می کند تا از پرداخت مالیات غیرضروری جلوگیری کنید ، با برنامه ریزی مالی، سود خود را بهینه کنید و از جرایم مالیاتی سنگین و مشکلات قانونی دور بمانید.
علاوه بر این، آگاهی از قوانین مالیاتی باعث می شود تا در زمان رسیدگی ممیز، با اعتماد به نفس و مستندات کافی ظاهر شوید.
مالیات مشاغل و مالیات بر درآمد مشاغل، ستون اصلی تعهدات مالیاتی اشخاص حقیقی در ایران هستند. با دنبال کردن مراحل محاسبه از تعیین درآمد خالص تا اعمال نرخ های پلکانی و استفاده از معافیت ها می توانید به عنوان یک فعال اقتصادی، هوشمندانه عمل کنید. توصیه می کنیم همیشه مدارک خود را منظم نگه دارید، از نرم افزارهای حسابداری استفاده کنید و در صورت نیاز، با مشاوران مالیاتی مشورت کنید تا بهترین نتیجه را بگیرید.
